Τέλενδος: Αναζητώντας την απόλυτη χαλάρωση

Τέλενδος είναι ένα νησάκι του νοτίου Αιγαίου στα Δωδεκάνησα και αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Καλύμνου, διότι απέχει μόνον 900 μέτρα από την Κάλυμνο! Εχει έκταση περίπου 5 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ η ακτογραμμή είναι 13 χιλιόμετρα. Ο πληθυσμός της αποτελείται από 54 εύθυμους (συνηθέστατα) και χαμογελαστούς κάτοικους (απογραφή 2001), που τις κρύες νύχτες του χειμώνα μειώνονται στο μισό. Είναι νησί άγονο και βραχώδες, αλλά με υπέροχη θάλασσα που πολύ θα σας θυμίσει Κυκλάδες. Βέβαια, υπάρχει ένα μικρό πευκοδάσος που αντιστέκεται στους αιγαιοπελαγίτικους ανέμους, έτσι ίσα ίσα για να στέκεται λίγο το μάτι. Το νησί ήταν κάποτε ενωμένο με την Κάλυμνο. Το 535 μ.Χ. χωρίστηκε από ένα δυνατό σεισμό και έκτοτε απέχουν ελάχιστα, μόλις 900 μέτρα.

Η «χώρα» της Τελένδου βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το χωριό Μυρτιές της Καλύμνου και η συγκοινωνία είναι συνεχής, με πλοιάρια από τις 7 το πρωί μέχρι τα μεσάνυχτα.

Είναι ένα από τα μέρη όπου μπορεί κάποιος να αγγίξει τη νιρβάνα της απόλυτης χαλάρωσης μακριά από τους τύπους και τα «πρέπει». Στα ατού του νησιού είναι οι κάτοικοι που είναι ευγενικοί και φιλικότατοι. Μάλιστα, τώρα τον Ιούλιο γίνεται ένα διήμερο Πολιτιστικό φεστιβάλ με συναυλία, εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας και μοντέρνους και παραδοσιακούς χορούς.

Υπάρχουν πολλές παραλίες στο νησί, που σχεδόν όλες είναι προσβάσιμες από ξηρά, κάποιες έπειτα από «σκληρή» πεζοπορία. Ομως σε απόσταση 5 - 10 λεπτών με τα πόδια υπάρχουν παραλίες και γωνιές όπου ο ήλιος μπορεί να σας μαυρίσει παντού.

Αν κάποια στιγμή βαρεθείτε να είστε ευτυχής, άρχων και τεμπέλης μπορείτε να περάσετε απέναντι στις Μυρτιές της Καλύμνου, μέρος «ζωηρό» με μπαράκια όπου σαν άλλος Σαμψών να αγαλλιάσει η ψυχή σας μετά των αλλοφύλων, των άλλων φίλων και βέβαια των άλλων φύλων!

Λίγη Ιστορία

«Η ονομασία της Τελένδου υποδηλώνει περιοχή (-ινδος) στο άκρο μακράς λωρίδας γης (-τελ-): Αυτή είναι και η πραγματική της μορφή. Κατά την άποψη του Στυλιανού Εμμ. Λυκούδη, η Τέλενδος είναι η αρχαία «Κέλερις». Η ονομασία Τέλενδος θεωρείται προελληνικής προέλευσης από τους νεότερους ερευνητές.

Στους χάρτες των περιηγητών και γεωγράφων του Υστερου Μεσαίωνα άλλοτε δηλώνεται το όνομα Agalia ή Klarus, άλλοτε δεν μνημονεύεται το όνομά της και ενίοτε δεν σχεδιάζεται. Στη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου αναφέρεται «Κλάρος». Περί το έτος 1420 μ.Χ. φιλοξενείται στη Ρόδο από τους Ιωαννίτες ιππότες ο Φλωρεντινός μοναχός και λόγιος Christoforo Buondelmonti για να χαρτογραφήσει τα νησιά του νοτιοανατολικού Αιγαίου. Αναφέρεται στη νήσο με το όνομα Τέλενδος, τη χαρακτηρίζει ακατοίκητη, προσθέτει ότι εκεί ζουν κατσίκες και πρόβατα και περιγράφει τα ιστορικά της μνημεία.

Σε χειρόγραφο ελληνικό πορτολάνο των αρχών του 16ου αιώνα αναφέρεται ότι απέναντι από το παλαιόκαστρο της Γοργόνας (το σημερινό Καστέλλι), στη δυτική πλευρά της Καλύμνου, βρίσκεται ένα ψηλό νησί που το λένε Τέλενδος.

Η ιστορία της Τελένδου είναι αλληλένδετη με εκείνη της Καλύμνου. Οι έρευνες που έχουν γίνει στο νησί ήταν περιορισμένες και κινήθηκαν στο επίπεδο των σωστικών ανασκαφών. Σύμφωνα με αυτές, ο χώρος όπου υπάρχει σήμερα ο οικισμός κατοικήθηκε την Υστερη Ελληνιστική Περίοδο, επεκτάθηκε τη Ρωμαϊκή Περίοδο και έφτασε στο απόγειό του τα Παλαιοχριστιανικά Χρόνια. Τα κατάλοιπα θεάτρου είναι το πιο σημαντικό από τα λίγα προχριστιανικά μνημεία.

Ανάμεσα στον 5ο και τον 7ο αι. μ.Χ., η Τέλενδος θεωρείται σημαντικό χριστιανικό κέντρο δίπλα στην Κάλυμνο. Σήμερα υπάρχουν ερείπια από πέντε παλαιοχριστιανικές βασιλικές, μέσα και κυρίως στις παρυφές του οικισμού.

Στη βόρεια πλευρά του οικισμού και κοντά στην παραλία σώζεται ο ναός του Αγίου Βασιλείου, τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, εξωνάρθηκα και αψίδα πολυγωνική εξωτερικά και ημικυκλική εσωτερικά στην ανατολική πλευρά του κεντρικού κλίτους. Τα πλάγια κλίτη χωρίζονταν με μαρμάρινες κιονοστοιχίες που στήριζαν δίριχτη ξύλινη στέγη. Το δάπεδο ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτά. Διακρίνονται τρεις οικοδομικές φάσεις: 5ος, 6ος και 11ος - 12ος αι. Πολύ κοντά στη βασιλική υπάρχουν τα κατάλοιπα παλαιοχριστιανικού λουτρώνα με δύο οικοδομικές φάσεις.

Σε μικρή απόσταση από τον Αγιο Βασίλειο σώζεται η παλαιοχριστιανική βασιλική της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, τρίκλιτη με τρεις ημικυκλικές αψίδες στα ανατολικά, νάρθηκα και αίθριο στα δυτικά. Στα νότια βρίσκεται ένα μικρό πρόσκτισμα που χρησιμοποιείται σήμερα ως κοιμητηριακή εκκλησία με την ονομασία Πέρα Παναγιά.

Νοτιοδυτικά της Πέρα Παναγιάς και σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων εκτείνεται η παλαιοχριστιανική νεκρόπολη στη θέση «Θολάρια». Διατηρούνται εννέα ταφικά οικοδομήματα σε μορφή υπέργειων θολωτών κτισμάτων με προσανατολισμό Α-Δ και με άνοιγμα εισόδου κατά κανόνα στην ανατολική πλευρά. Στο δάπεδό τους υπάρχουν χτιστοί τάφοι ορθογώνιου σχήματος. Νοτιοδυτικά της νεκρόπολης, στον όρμο «Πνιγμένος», υπάρχει επίμηκες αψιδωτό οικοδόμημα με νάρθηκα, το οποίο χρησιμοποιούνταν ως κοιμητηριακός ναός.

Δυτικά του οικισμού και στη θέση «Χόχλακας» υπάρχει η παλαιοχριστιανική βασιλική της Αγίας Τριάδας, τρίκλιτη με τρεις ημικυκλικές αψίδες στα ανατολικά, νάρθηκα στα δυτικά και δύο προσκτίσματα κατά μήκος των πλάγιων κλιτών.

Δύο σειρές χτιστών πεσσών χώριζαν το κεντρικό κλίτος από τα πλάγια και στήριζαν δίριχτη ξύλινη στέγη. Το δάπεδο ήταν καλυμμένο και διακοσμημένο με μαρμαροθέτημα.

Βόρεια του οικισμού και σε απόσταση περίπου 500 μ. διατηρείται στη θέση «Πόθα» το δυτικό τμήμα τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής με νάρθηκα. Τα 3/4 αυτής βρίσκονται στη θάλασσα.

Η μικρή αλλά ουσιαστική έρευνα που επιτελείται με τις σωστικές ανασκαφές στον οικισμό έχει δώσει σημαντικά ευρήματα, κυρίως των Παλαιοχριστιανικών Χρόνων. Είναι εμφανής η καταστροφή από το σεισμό που έπληξε την Κω και την Κάλυμνο το 551 ή 553, όπως περιγράφεται από τον Αγαθία Σχολαστικό. Ετσι εξηγείται, άλλωστε, η δεύτερη οικοδομική φάση στις βασιλικές, στα λουτρά και στα κτίρια του οικισμού, όπως και η καταβύθιση πολλών κτιρίων σε όλο το μήκος της ανατολικής παραλίας του νησιού.

Ο οικισμός εγκαταλείφθηκε στα μέσα του 7ου αιώνα και οι κάτοικοι μετακινήθηκαν γύρω στα τρία χιλιόμετρα βορειότερα και σε περίπου 300 υψόμετρο. Εχτισαν τα σπίτια τους με δεξαμενές που διατηρούνται μέχρι σήμερα λόγω της εξαιρετικής ποιότητας υδραυλικού κονιάματος που χρησιμοποίησαν ως επίχρισμα. Ο οικισμός τειχίστηκε προς την πλευρά της θάλασσας και κατασκευάστηκαν δύο θύρες, εκ των οποίων η δυτική έφερε πύργο για προστασία και διπλή σειρά τείχους. Στο νέο οικισμό έχτισαν μία μονόχωρη δρομική βασιλική γνωστή ως Αγιο Κωνσταντίνο, με ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά και χτιστό επισκοπικό θρόνο με σύνθρονο. Το εσωτερικό της αψίδας είναι διακοσμημένο με μεγάλο διάλιθο σταυρό, στη βάση του οποίου διατηρούνται σπαράγματα μεγαλογράμματης επιγραφής. Στη νότια εξωτερική πλευρά της βασιλικής προστέθηκε επίμηκες πρόσκτισμα για τις ανάγκες της εκκλησίας και στη βόρεια επιμήκης χώρος που χρησίμευε ως δεξαμενή.

Τον 11ο αιώνα, οι Τελένδιοι δειλά δειλά επέστρεψαν κοντά στη θάλασσα και ξανάχτισαν τμήμα της βασιλικής του Αγίου Βασιλείου. Η διάρκεια ζωής του μεσοβυζαντινού οικισμού είναι αδύνατο να προσδιοριστεί. Μάλλον ήταν σύντομη, καθώς δεν υπάρχουν μεσοβυζαντινές ή υστεροβυζαντινές εκκλησίες στην Τέλενδο. Οι κάτοικοι μετοίκησαν στην Κάλυμνο. Στις αρχές του 20ού αιώνα εγκαταστάθηκαν στην ανατολική πλευρά της Τελένδου σφουγγαράδες, ψαράδες και ναυτικοί.» (Εγκυκλ. Μείζονος Ελληνισμού).

Τα μνημεία που μπορείτε να δείτε

Ερείπια Ρωμαϊκών και Βυζαντινών Χρόνων, θέατρο λαξευμένο σε βράχο, οχυρώσεις ιστορικών χρόνων στα βόρεια, ερείπια τριών τρίκλιτων παλαιοχριστιανικών βασιλικών στο σύγχρονο οικισμό, λείψανα τριών συγκροτημάτων θερμών Παλαιοχριστιανικής Περιόδου, λείψανα παλαιοχριστιανικού οικισμού, παλαιοχριστιανική νεκρόπολη στη θέση Πευκί ή Θολάρια.

Γιατί;
• Επειδή δεν θέλετε να δείτε και να ακούσετε αυτοκίνητο ή μηχανάκι για τουλάχιστον μία βδομάδα (ή όσο μείνετε εκεί).
• Επειδή θέλετε να ξαναμάθετε να περπατάτε σιγά σιγά, μιας και οι αποστάσεις είναι πολύ μικρές!