Δάμος (Δάμος = Δήμος στα Δωρικά - βόρεια του δρόμου Χώρα-Ελιές) - Πλούσιος αρχαίος οικισμός που έφτασε στο απόγειο της ακμής του τους Πρώιμους Ελληνιστικούς έως και τους Ύστερους Ρωμαϊκούς χρόνους. Ανάμεσα στα καλά διατηρημένα κτίσματα ξεχωρίζουν ερείπια μεγάλου συγκροτήματος λουτρώνα, πλακόστρωτος κλιμακωτός δρόμος, οικίες, εργαστήρια, λαξευτά πηγάδια, ίχνη ισοδομικού τείχους, λαξευτοί και θαλαμοειδείς τάφοι με πολύτιμα κτερίμσατα και άλλα ευρήματα.
Ιερό Δηλίου Απόλλωνα (ΝΑ του Δάμου, περιοχή Πηγάδια) - Ο χώρος αποτελούσε τον επισημότερο και σπουδαιότερο τόπο λατρείας της αρχαίας Καλύμνου και λειτουργούσε ως πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο των Καλυμνιακών δήμων και φυλών. Πλούσια ευρήματα, όπως επιγραφές, βάσιες αγαλμάτων, ειδώλια, σπασμένα πήλινα αγγεία κ.ά. αποδεικνύουν τη λατρευτική χρήση του χώρου από τις αρχές της 1ης π.Χ. χιλιετίας (Γεωμετρική Περίοδος) αδιάκοπα έως την Παλαιοχριστιανική Εποχή. Το Ιερό αποκτά μνημειακά οικοδομήματα λατρευτικού και πολιτικού χαρακτήρα τον 4ο και 3ο π.Χ. αιώνα.
Ναός Δηλίου Απόλλωνα (4ος αι. π.Χ.) - Ιωνικού ρυθμού, κατασκευασμένος εξ ολοκλήρου από μάρμαρο. Οι κίονες του σώζονται στο ναό της Παναγίας της Κεχαριτωμένης στη Χώρα, ενώ βάσεις και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη χρησιμοποιήθηκαν στον ερειπωμένο παλαιοχριστιανικό ναό του "Χριστού της Ιερουσαλήμ". Μεταξύ 391-435 μ.Χ. καταστρέφεται ο ναός και το Ιερό και στη θέση του, με υλικό από τα οκοδομήματά του, αναγείρονται πρώτα ο ναός Χριστός της Ιερουσαλήμ και λίγο αργότερα η Αγία Σοφία η Ευαγγελίστρια.
Χριστός της Ιερουσαλήμ (5ος αι. μ.Χ.) - Τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική κτισμένη με αρχαίο οικοδομικό υλικό από τον Ιωνικό Ναό του Δηλίου Απόλλωνα. Σύμφωνα με την παράδοση το ν αό έκτισε η Αγία Ελένη ή ο Αρκάδιος κατά την επιστροφή τους από την Ιερουσαλήμ. Έχει αποκαλυφθεί ωραίο ψηφιδωτό στο νότιο κλίτος παρόμοιο με ψηφιδωτά βασιλικών της Κω. Ο ναός καταστράφηκε στα μέσα του 6ου ειώνα από σεισμό και επισκευάστηκε άμεσα αλλά εγκαταλείφθηκε οριστικά τον 7ο αιώνα εξαιτίας των Αραβικών θαλάσσιων επιδρομών.
Αγία Σοφία ή Ευαγγελίστρια (κοντάσ το Χριστό της Ιερουσαλήμ, τέλη 5ου ή αρχές 6ου μ.Χ. αι ) - Επιβλητικός τρίκογχος ναός που καταστράφηκε από τον σεισμό του 554μ.Χ. και επισκευάσθηκε στη συνέχεια. Εγκαταλείπεται οριστικά τον 7ο αιώνα, ενώ την Υστεροβυζαντινή περίοδο ανεγείρεται μπροστά από την αψίδα του Ιερού Βήματος παρεκκλήσιο ερειπωμένο σήμερα. Οι ανασκαφές δεν αποκάλυψαν πλήρως το ναό. Από τον εσωτερικό διάκοσμο σώζονται εντυπωσιακά πολύχρωμα ψηφιδωτά δαπέδου.
Καστέλλι (στην ομώνυμη περιοχή) - Βυζαντινό φρούριο για τον έλεγχο της θάλασσας ανάμεσα στην Κάλυμνο και την Τέλενδο, σε περιοχή εξαιρετικού φυσικού κάλλους. Το φρούριο (σε χρήση μέχρι τον 9ο ή και τον 10ο αιώνα), σε εξαιρετική στρατηγική θέση, αξιοποιεί τη φυσική διαίρεση του υψώματος σε δύο ανισοϋψή επίπεδα, έτσι ώστε να αμύνεται σε επιθέσεις από στεριά και θάλασσα. Στο εξωτερικό τείχος ανοίγονται πύλες ενώ η παροχή νερού διασφαλίζεται από υδατοδεξαμενές.
Κάστρο Χώρας ή Μεγάλο Κάστρο (τέλη 15ου αι.) - Σε φυσικό ύψωμα 255μ με μια μοναδική πύλη εισόδου υψώνεται η καστροπολιτεία της Ιπποτοκρατίας στην παρούσα της μορφή, αν και η ανθρώπινη δραστηριότητα στο χώρο χρονολογείται από τα προϊστορικά χρόνια. Έχουν ανακαλυφθεί αξιόλογα ευρήματα Κλασικών και Ελληνιστικών χρόνων. Οι πρώτες οχυρώσεις χρονολογούνται κατά τον 11ο αιώνα. Μεσολαβεί ο μεγάλος σεισμός του 1492, και στα 1495 το Νέο Κάστρο είναι έτοιμο. Στο μέσο του ανατολικού τείχους υψώνεται συγκρότημα πύργων για κανόνια. Δύο εντοιχισμένα οικόσημα του 1519 μαρτυρούν την ιπποτική δεσποτεία. Το Κάστρο κατοικείται και στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας (1513-1912) όμως από τα μέσα του 18ου αι. εκλείπουν οι κίνδυνοι και οι κάτοικοι χτίζουν σπίτια στην περιοχή της Χώρας. Η κατοίκησή του, έστω και περιορισμένη, συνεχίζεται μέχρι και τα μέσα του 19ου αι. Ο οικισμός του Κάστρου ήταν ευρύς και πυκνοδομημένος (1200-1500 κάτοικοι). Στα εναπομείναντα αρχιτεκτονήματα, εκτός από αρκετά σπίτια, ξεχωρίζουν δύο μεγάλες υδατοδεξαμενές, μια πέτρινη γούρνα ελαιοτριβείου και τμήμα του πέτρινου κυλίνδρου σύνθλιψης της ελιάς. Μέσα στο Κάστρο διατηρούνται σε καλή κατάσταση 10 εκκλησάκια, τα περισσότερα αγιογραφημένα από τοπικό εργαστήριο.
Ρωμαϊκός τάφος Φλάσκα (50μ βόρεια του Σταδίου Καλύμνου, στα δυτικά της περιοχής Φλασκάς) - Υπέργειο ταφικό μνημείο της Ρωμαιοκρατίας με τέσσερις ταφικούς θαλάμους που διατηρείται σε καλή κατάσταση. Το μηνμείο, αν και πλήρως συλημένο εδώ και καιρό, ήταν σε χρήση έως τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους.
Πέρα Κάστρο ή Κάστρο της Χρυσοχεριάς (στο μέσο της διαδρομής μεταξύ Χώρας και Πόθιας) - Ο χώρος βρίσκεται συνεχώς σε χρήση από τη Νεολιθική εποχή. Λόγω θέσης ηγεμονεύει από φυσικό ύψωμα τη Χώρα και την Πόθια. Στα χρόνια της Ιπποτοκρατίας, εξαιτίας των κλιμακούμενων τουρκικών επιθέσεων στα νησιά, ο διοικητής των νησιών Κω, Καλύμνου, Λέρου και Νισύρου, Ιππότης Fantino Quirini μετά τπό διαταγή του Μεγάλου Μάγιστρου Jean Bonpart de Lastic υποχρέωσε τους κατοίκους να χτίσουν ένα νέο, προσωπικό κάστρο. Αποτελείται από περιμετρικό τείχος, δύο κυκλικούς πύργους, δύο εισόδους, και ένα προτείχισμα. Στο εσωτερικό τα λίγα οικοδομήματα διατηρούνται σε καλή κατάσταση: Μία ορυκτή και κτιστή αποθήκη τροφών, δύο εκκλησάκια, το νεότερο του Αγίου Γεωργίου και το παλαιότερο της Παναγίας. Το Κάστρο εγκαταλείφθηκε οριστικά στα τέλη του 15ου αι., εξαιτίας των αδιάκοπων επιδρομών των Τούρκων, επειδή λόγω του μικρού μεγέθους του δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στις ανάγκες του πληθυσμού και κυρίως επειδή το Μεγάλο Κάστρο της Χώρας ήταν έτοιμο στα 1495.
Τρεις πετρόχτιστοι ανεμόμυλοι (ΒΑ του Κάστρου) - Ορατοί από το λιμάνι, αποτελούν το "σήμα κατατεθέν" της Καλύμνου.
Οχυρωμένος οικισμός Αγίου Κωνσταντίνου (Βόρεια Τέλενδος) - Κατοικήθηκε από το β' μισό του 6ου αι. μ.Χ. μέχρι και ίσως τα τέλη του 10ου αι. Περιβάλλεται από τείχος με εσωτερικά περιμετρικό διάδρομο και μια πύλη εισόδου. Στο εσωτερικό απλώνεται εκτεταμένος Βυζαντινός οικισμός με ποικίλα οικήματά, μεγάλη υδατοδεξαμενή και ερείπια μιάς μονόχωρης βασιλικής, από την οποία έχει απομείνει όρθια μόνο η αψίδα του Ιερού Βήματος. Η αψίδα έχει μετατραπεί σε παρεκκλήσιο Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης.
Παλαιοχριστιανική νεκρόπολη (Τέλενδος, 500μ ΝΔ οικισμού Θολάρια) - Παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο΄από υπέργεια ταφικά οικοδομήματα από τα οποία σήμερα διατηρούνται εννιά.
Οικισμός του Κάστελλα (Βαθύ, βόρεια θέσης Μετόχι) - Σημαντικός αρχαίος οικισμός πενήντα περίπου κτισμάτων ποικίλων διαστάσεων, ορθογώνιας κάτοψης. Η κατοίκηση του χώρου αρχίζει κατά τους προϊστορικούς και φτάνει μέχρι τους κλασικούς χρόνους. Εξαιρετικά ευρήματα μαρτυρούν ότι οι κάτοικοι του Κάστελλα, πιθανώς Κάρες, διατηρούσαν εμπορικές σχέσεις με τα μικρασιατικά παράλια και τα γύρω νησιά. Ο οικισμός εγκαταλείπεται απότομα μετά από επιδρομή το α' μισό του 5ου αι. π.Χ. Στο ανώτερο τμήμα του βρισκόταν ίσως κάποιο ιερό ή κατοικία του άρχοντα του οικισμού, ενώ δεν υπάρχουν ίχνη οχυρώσεων.
Οχυρωμένη ακρόπολη του Έμπολα (Βαθύ - μέσα του 4ου αι. π.Χ.) - Διατηρείται επιβλητικό ισοδομικό τείχος, που σχηματίζει οχυρό χώρο με μεγάλη πύλη στα ανατολικά.
Λόφος Περιστεριάς (Βαθύ, απέναντι από το Δασκαλιό) - Αρχαιολογικός χώρος μεγάλης σημασίας. Στο χώρο υπήρχε προϊστορικός οικισμός, όπως αποδεικνύουν τα επιφανειακά ευρήματα (θραύσματα οψιανών, όστρακα αγγείων, λίθινα εργαλεία κ.α.). Τα αρχαιότερα ανήκουν στο τέλος της Νεολιθικής Περιόδου, ενώ η κατοίκηση συνεχίζεται μέχρι τους πρώτους ιστορικούς χώρους. Η ονομασία του προέρχεται από το ομώνυμο σπήλαιο στην πλαγιά του.
Παλαιοχριστιανικός οικισμός της Ρίνας (Βαθύ, λιμάνι Ρίνας) - Πυκνός οργανωμένος οικισμός που άκμασε τον 5ο-6ο μ.Χ. αι. και πιθανώς εγκαταλείφθηκε εξαιτίας απανωτών Αραβικών επιδρομών. Περιλαμβάνει επτά παλαιοχριστιανικούς ναούς, αξιόλογες οικίες, και δεξαμενές (τοποθεσία Ελληνικά). Ο οικισμός επανατοποθετήθηκε τον 10ο αι., όπως φανερώνει η ανέγερση του ναϋδρίου της Κοίμησης της Θεοτόκου και του Αγίου Κηρύκου. Φαίνεται ότι σημειώθηκε αναγέννηση στην περιοχή, όπως μαρτυρούν οι πολλοί τοιχογραφημένοι βυζαντινοί ναοί.
Σπήλαιο Στημενίων (Βαθύ) - Με οπαίο στην κορυφή για φωτισμό και για είσοδο ανθρώπων. Γύρω από το σπήλαιο βρίσκεται διάσπαρτη παλαιιοχριστιανική και βυζαντινή κεραμική, αρχαία λίθινα μέλη και ερείπια οικοδομημάτων.
Σπήλαιο Χοιρομάντρες (νότια πλαγιά Πόθιας, κάτω από Μονή Αγίων Πάντων) - Ανακαλύφθηκαν νεολιθικά ευρήματα και όστρακα που χρονολογούνται μέχρι και τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους, που μαρτυρούν τη συνεχή κατοίκηση και λατρευτική χρήση του χώρου. Η κατάρρευση του θόλου αλλοίωσε τη μορφή του σπηλαίου.
Σπήλαιο Αγίας Βαρβάρας (λόφος του Τρούτσουλα, δρόμος Φλασκά-Χώρας) - Αποτελείται από δύο κύριους χώρους που επικοινωνούν μέσω στενού περάσματος. Ανακαλύφθηκαν σπάνια ευρήματα που αποδεικνύουν τη χρήση του από την πρώτη Χαλκοκρατία. Πήρε το όνομα του από το ομώνυμο παρακείμενο εκκλησάκι.
Σπήλαιο Δασκαλιό (Βαθύ, λιμάνι Ρίνας - προσβάσιμο μέσω κτιστών σκαλοπατιών) - Ανακαλύφθηκε επιφανειακή κεραμικής που απέδειξε τη χρήση του σπηλαίου για κατοίκηση και λατρεία από τους νεολιθικούς έως τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους και άλλα εντυπωσιακά ευρήματα. Ξεχωρίζουν αγγεία, φιάλες και λίθινος πέλεκυς νεολιθικών χρόνων, πήλινοι ασκοί της Πρώιμης Χαλκοκρατίας, δισκοειδής πήλινος Μεσομινωϊκός Ι-ΙΙ λύχνος και χάλκινο ειδώλιο λατρευτή Νεονακτορικών Χρόνων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου